Του ρεύματος και της ενοχής…
- Γράφτηκε από τον/την NewsRoom
Αδυναμία ουσιαστικής ανάλυσης και δημιουργία νεομυθολογιών
Του Νίκου Τσούλια
Είναι σύνηθες πολιτικό φαινόμενο η δημιουργία ενός ισχυρού κοινωνικού ρεύματος ή μιας ισχυρής συλλογικής ενοχής όταν υπάρχει ένα γεγονός που σημαδεύει μια δεδομένη ιστορική συγκυρία.
Και αυτή η παράλληλη τάση και εκδήλωση ρεύματος ή ενοχής είναι εν πολλοίς απόρροια μιας εύκολης θεώρησης των πραγμάτων, που μάλλον δεν αντιστοιχεί σε μια πραγματικότητα που είναι «εξ ορισμού» πάντα πολύ σύνθετη και δυσερμήνευτη.
Ας δούμε αυτή τη θεώρηση με μερικά παραδείγματα, τα οποία είναι αρκετά εμφαντικά και έχουν χαρακτηρίσει την πολιτική ζωή της χώρας στις τελευταίες δεκαετίες. Κατά την πρώιμη μεταπολιτευτική περίοδο και υπό την ισχυρή επίδραση του γεγονότος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου 1973 διαμορφώθηκε μια ευρείας έκτασης θεώρηση της συμμετοχής μας στον ηρωικό ξεσηκωμό της φοιτητικής κυρίως νεολαίας. «Ήμουνα και εγώ εκεί», ήταν μια φράση που ομολογούσε συχνά πυκνά την παρουσία μας σε ένα γεγονός το οποίο συγκέντρωνε το θαυμασμό όλης της ελληνικής κοινωνίας, σε ένα ιστορικό γεγονός που ξέραμε ότι σημάδευε τη σύγχρονη πολιτική ιστορία του τόπου μας. Φυσικά ίσχυε και το αντίθετο˙ αν δεν ήσουνα εκεί, ένιωθες ενοχή ή πάντως όχι καλά.
Κατά τη δεκαετία του 1980 κυριάρχησε στην πολιτική σκηνή το ΠΑΣΟΚ, που σηματοδοτούσε το τέλος της μακρόχρονης κυριαρχίας της συντηρητικής παράταξης και εξέφραζε έναν ριζοσπαστικό εκδημοκρατισμό της πολιτείας και παράλληλα αναδείκνυε την ακτινοβολία του αστερισμού των αξιών της ιδεολογίας και των πολιτικών προταγμάτων της κεντροαριστεράς. «Είμαι και εγώ ΠΑ.ΣΟ.Κ», ήταν η συνηθισμένη φράση που εκφραζόταν με περισσή ευκολία και με πιο περισσή σκοπιμότητα σε μια εποχή όπου οι «κλαδικές οργανώσεις» του συγκεκριμένου κόμματος είχαν και μια υπέρμετρη επιρροή στα πολιτικά πράγματα. Το ρεύμα υπέρ του κόμματος αυτού ήταν πολύ ισχυρό και δημιουργούσε μια δυναμική που υπερέβαινε την κομματική του επιρροή.
Στα τελευταία χρόνια – και με δεδομένο ότι η κρίση στη χώρα μας και η εφαρμογή των Μνημονίων εκδηλώθηκαν κατά τη διακυβέρνηση της χώρας από το ΠΑΣΟΚ – διαμορφώθηκε μια ευρεία αντίληψη ότι το κόμμα αυτό είναι αποκλειστικά υπεύθυνο για όλα τα δεινά του λαού και της χώρας. Και αυτή η αντίληψη μετασχηματίστηκε σε τέτοιου βαθμού ενοχή, που κανένας από τους πολίτες όχι μόνο δεν ήθελε να αναφέρεται στο κόμμα αυτό αλλά και θα έπρεπε να το απορρίπτει και να το «καταριέται» με τον πιο σκαιό τρόπο. Η ενοχή δεν επέτρεψε σε καμιά λογική θεώρηση των πραγμάτων να θέσει απλά ερωτήματα. Είναι δυνατόν η κρίση να προκλήθηκε μέσα στους ελάχιστους μήνες που είχε αναλάβει την εκ νέου διακυβέρνηση της χώρας το ΠΑΣΟΚ; «Μπόρεσαν» ο τότε πρωθυπουργός και η κυβέρνησή του να καταβαραθρώσουν την ελληνική οικονομία σε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα;
Διαμορφώθηκε λοιπόν ένα μαύρο πέπλο ενοχής, που ήταν καρπός μιας αδύνατης θεώρησης και μιας φοβερά ελλιπούς ερμηνείας. Ακόμα και σήμερα που έχουν φωτιστεί οι σημαντικές πλευρές της ελληνικής κρίσης και που οι πιο επίσημες πηγές, του Ο.Ο.Σ.Α. και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θεωρούν και τεκμηριώνουν με στοιχεία ότι η ελληνική κρίση ήταν γεγονός της εποχής του 2008 – πριν δηλαδή έλθει στη διακυβέρνηση το ΠΑΣΟΚ -, εξακολουθεί να κυριαρχεί η ιδέα της ενοχής μόνο στο ΠΑΣΟΚ. Βέβαια σ’ αυτό συνετέλεσαν και οι κομματικές σκοπιμότητες των άλλων πολιτικών φορέων, γιατί απλά εξυπηρετούσε τους στόχους τους και όχι μια κάποια έννοια αλήθειας. Προφανώς δεν σημειώνω όλα αυτά για να αποσείσω τις ευθύνες του εν λόγω κόμματος από την εικόνα της ενοχής του, γιατί έχει σαφώς ένα μερίδιο ευθύνης στην πρόκληση της κρίσης, ενώ παράλληλα διέπραξε ένα ιστορικό λάθος, να μην προσφύγει σε εκλογές για την εφαρμογή των προγραμμάτων λιτότητας και των Μνημονίων, με αποτέλεσμα να «νομιμοποιήσει» το σκηνικό ενοχής εις βάρος του.
Και τα τρία παραδείγματα εκφράζουν με τον πιο ανάγλυφο τρόπο την ευκολία με την οποία δημιουργούνται ρεύματα και ενοχές χωρίς αντιστοίχηση με την πραγματικότητα. Πρόκειται για τη δημιουργία νεομυθολογιών, που είναι απόρροια μιας «πρωτόγονης» σύλληψης των κοινωνικών δρώμενων και που τελικά παγιδεύει τη σκέψη μας, προσωπική και συλλογική, σε απλουστευτικά εργαλεία ανάλυσης. Μέσα σ’ ένα τέτοιο κακοστημένο σκηνικό θεώρησης των πραγμάτων πέφτουμε θύματα της πραγματικής αδυναμίας μας να αναλύσουμε τη ροή των πραγμάτων και να προσεγγίσουμε την ουσία των εξελίξεων και πολύ περισσότερο να συμβάλλουμε αποφασιστικά στη «γραφή της ιστορίας». Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι αιφνιδιαστήκαμε από την κρίση σαν να «έπεσε από τον ουρανό», ενώ αν είχαμε διεισδυτική αναλυτική ματιά, θα βλέπαμε το πού πηγαίνει η οικονομία της χώρας μας έγκαιρα και ίσως αυτή η ματιά να ήταν ικανή στην αποτροπή της κρίσης.