Όταν ο Όσκαρ Ουάιλντ «σεργιάνιζε» στην Ηλεία

Αφιέρωμα για τα 160 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου ιρλανδού συγγραφέα

Η διαδρομή του από Κατάκολο προς Ολυμπία, Ανδρίτσαινα, Επικούριο Απόλλωνα

Του Χρήστου Βορλόκα

Όσο γνωστό είναι το τεράστιο λογοτεχνικό έργο του μεγάλου ιρλανδού συγγραφέα Όσκαρ Ουάιλντ, τόσο άγνωστη στο ευρύ κοινό είναι και η πολύ σύντομη αλλά σημαδιακή σχέση του με την Ηλεία, που μαζί με άλλες περιοχές της Ελλάδας τις οποίες επισκέφθηκε, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και αφορμή για μεγαλύτερη φιλοσοφική εμβάθυνση στο έργο του. Ένα έργο που φέτος, 160 χρόνια μετά τη γέννησή του, βρίσκεται στο παγκόσμιο προσκήνιο μέσα από επετειακές εκδηλώσεις και φιλολογικά αφιερώματα.

Το σημαντικό και πολυπόθητο για τον Ουάιλντ ταξίδι έγινε τον Απρίλιο του 1877, όταν εκείνος ήταν 23 ετών και σπουδαστής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Συνοδός του ένας ελληνολάτρης φιλόλογος, ο Τζον Μαχάφι, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Δουβλίνου, ο οποίος είχε επισκεφθεί την Ελλάδα δύο χρόνια πριν. Για τον Όσκαρ Ουάιλντ αυτό το ταξίδι δεν ήταν απλά μια νεανική παρόρμηση. Από την εφηβεία του και έχοντας μια μητέρα που είχε σπουδάσει αρχαία Ελληνικά, ο Ουάιλντ είχε εκδηλώσει τον θαυμασμό του για την κλασική Ελλάδα. Μάλιστα, είχε διακριθεί με ένα βραβείο στα αρχαία ελληνικά κατά την αποφοίτησή του από το κολλέγιο Τρίνιτυ.

Πάθος για την Ολυμπία

Το ενδιαφέρον του να βρεθεί στην Ολυμπία που τότε ερχόταν σταδιακά στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη, φαίνεται και από ένα σημείωμα του ιδίου, στο οποίο ανέφερε:

«Ήμουν σχεδόν δεκάξι χρόνων όταν άρχισα να αντιλαμβάνομαι το θαύμα και το κάλλος της αρχαίας ελληνικής ζωής. Ξαφνικά, μου φάνηκε πως έβλεπα λευκές φιγούρες να ρίχνουν πορφυρές σκιές πάνω στις ηλιόλουστες παλαίστρες, ομάδες γυμνών νέων και νεαρών παρθένων να κινούνται μέσα σ' ένα βαθύ γαλάζιο φόντο σαν να ήταν πάνω στη ζωφόρο του Παρθενώνα... Από αγάπη σε όλα αυτά, άρχισα να μελετώ ελληνικά με ενθουσιασμό και όσο πιο πολύ τα μελετούσα, τόσο περισσότερο μαγευόμουν... Από μικρός συνήθιζα να ταυτίζομαι με κάθε ξεχωριστό χαρακτήρα που διάβαζα στα βιβλία, αλλά, εκεί ανάμεσα στα δεκαπέντε με δεκάξι, παρατήρησα, με κάποια απορία, ότι μου ήταν πιο εύκολο να με φαντάζομαι ως Αλκιβιάδη ή Σοφοκλή, παρά ως Αλέξανδρο ή Καίσαρα».

Εκτός από τη μητέρα του, που διάβαζε μεγαλοφώνως Αισχύλο στα Αρχαία Ελληνικά, και ο πατέρας του Όσκαρ Ουάιλντ ήταν ελληνολάτρης, έχοντας κι αυτός επισκεφθεί την Ελλάδα.

Το ταξίδι του νεαρού Όσκαρ για την Ελλάδα ξεκινά την Κυριακή του Πάσχα 1 Απριλίου του 1877. Οι δυο φίλοι, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη και πληρέστερη βιογραφία του Όσκαρ Ουάιλντ από τον Ρίτσαρντ Έλμαν, παίρνουν το πλοίο από το Μπρίντεζι της Ιταλίας με προορισμό την Ελλάδα. Πρώτος σταθμός στις 3 Απριλίου η Ζάκυνθος, απ’ όπου και πέρασαν στις απέναντι ακτές της Ηλείας και συγκεκριμένα στο Κατάκολο. Η πρώτη και μοναδική του επίσκεψη στην ηπειρωτική Ελλάδα, ξεκινούσε από την Ηλεία. Και πρώτος προορισμός, η πολυθρύλητη Ολυμπία.

Συναντώντας τον Απόλλωνα…

Κανείς δεν γνωρίζει ωστόσο πώς ο ίδιος ο Γκούσταβ Χίρσφιλντ, διευθυντής των γερμανικών ανασκαφών στην Ολυμπία, υποδέχθηκε στο Κατάκολο, μικρό τότε ψαροχώρι, τον άσημο ακόμη νεαρό φοιτητή Όσκαρ Ουάιλντ και τον συνοδό του Μαχάφι. Σύμφωνα με τον Έλμαν, έφιπποι οι τρεις άνδρες ξεκίνησαν την επομένη για την Ολυμπία, όπου ο Ουάιλντ είδε από κοντά τη διαδικασία των ανασκαφών. Αργότερα, όταν βρέθηκε και πάλι στην Αγγλία φέρεται να είπε στον εικονογράφο των βιβλίων του, Τσαρλς Ρίκετ: «Ναι, ήμουν παρών κατά τη διάρκεια της ανασκαφής όπου σήκωσαν το μέγα Απόλλωνα απ' το φουσκωμένο ποταμό. Είδα το λευκό τεντωμένο χέρι του να εμφανίζεται πάνω απ' το νερό. Το πνεύμα του θεού εξακολουθούσε να ζει μέσα στο μάρμαρο».

Αναφερόταν στον Απόλλωνα του δυτικού αετώματος του ναού του Δία, όμως το πιο πιθανό ήταν να είδε μόνο το κεφάλι του αγάλματος, που όντως βρέθηκε μερικές μέρες πριν την επίσκεψη. Ο υπόλοιπος κορμός και το χέρι που αναφέρεται στην περιγραφή, βρέθηκαν αργότερα. Ο Ουάιλντ καυχιόταν επίσης ότι ήταν παρών και στην ανακάλυψη του Ερμή του Πραξιτέλη. Αν και το περίφημο άγαλμα πράγματι ήρθε στο φως την ίδια χρονιά, το 1877, διάφορες πηγές αναφέρουν ότι ο Ουάιλντ μόλις για μερικές εβδομάδες έχασε αυτή τη σπουδαία στιγμή και ότι απλά εξέφραζε έναν ευσεβή του πόθο, λέγοντας ότι ήταν παρών στην ανακάλυψη.

Σε Ανδρίτσαινα – Επικούριο

Την επομένη, στις 7 Απριλίου, διασχίζοντας έφιπποι με περιπετειώδη τρόπο τον φουσκωμένο Αλφειό, πήγαν στην Ανδρίτσαινα. Προχωρώντας κάτω από τις ανθισμένες αχλαδιές, ακολουθώντας χωμάτινα μονοπάτια, σκαρφάλωσαν στις παρυφές του Λυκαίου όρους στις Βάσσες για να βρεθούν μπροστά στο αριστούργημα του Ικτίνου, το ναό του Επικούριου Απόλλωνα.

Μια ενδιαφέρουσα νότα στο ταξίδι ήταν ένα περιστατικό που κατέγραψε ο Μαχάφι. Ο οδηγός τους, στον οποίο ανήκαν τα άλογα, διαμαρτυρήθηκε για τον γρήγορο ρυθμό τους. Όταν αυτοί αγνόησαν τις διαμαρτυρίες του, ο οδηγός πλησίασε ένα μέλος της παρέας και άρχισε τις απειλές. Είναι άγνωστο ποιο ακριβώς μέλος της παρέας ήταν αυτό, πιθανότατα όχι ο Ουάιλντ, όμως κάποιοι από την παρέα θυμούνται ότι είχε μαζί του πιστόλι, το οποίο τράβηξε και έστρεψε εναντίον του οδηγού. Ο οδηγός ξεροκατάπιε και υπέμεινε αναγκαστικά τη βιασύνη τους.

Ο Όσκαρ Ουάιλντ διέδιδε ότι η μοναδική φωτογραφία που τον εικονίζει με την ελληνική εθνική ενδυμασία, είχε τραβηχτεί στις Βάσσες της Ανδρίτσαινας. Στην πραγματικότητα η φωτογραφία λήφθηκε στο στούντιο του Πέτρου Μωραΐτη στην Αθήνα, που ήταν ο επόμενος προορισμός της παρέας. Συνεπαρμένος και από τον Παρθενώνα, αλλά και από την Αργολίδα που επισκέφθηκε προηγουμένως, ο Όσκαρ Ουάιλντ συνέχισε το ταξίδι του στην Ελλάδα επισκεπτόμενος τις Μυκήνες, όπου είχε το μοναδικό προνόμιο να θαυμάσει τους περίφημους θησαυρούς του Ερρίκου Σλήμαν. Το συναρπαστικό αυτό ταξίδι έκλεισε με επισκέψεις στην Επίδαυρο και στην Αίγινα.

Για το ταξίδι του αυτό στην Ελλάδα ο Όσκαρ Ουάιλντ αποβλήθηκε προσωρινά για ένα διάστημα από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, επειδή άργησε να επιστρέψει κατά τρεις εβδομάδες από την προκαθορισμένη προθεσμία. Σύμφωνα με τον Πάτρικ Σάμον, διακεκριμένο παραγωγό ιστορικών ντοκιμαντέρ, για την «ποινή» αυτή ο Όσκαρ Ουάιλντ, φέρεται να είπε, με τον υπολανθάνοντα σαρκασμό που διακρίνει τις ρήσεις του: «Με απέβαλλαν από την Οξφόρδη επειδή ήμουν ο πρώτος προπτυχιακός φοιτητής που επισκέφθηκα την Ολυμπία».

Ένα τόσο οξύ πνεύμα, μια τόσο μεγάλη μορφή του λόγου και της τέχνης, δεν θα μπορούσε να μην υποκλιθεί στο μεγαλείο του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, εκδηλώνοντας με την ίδια την παρουσία του τον θαυμασμό του στα σπουδαία απομεινάρια του…

Το ποίημα που έγραψε φτάνοντας στο Κατάκολο

Ο ενθουσιασμός του Όσκαρ Ουάιλντ για την επίσκεψή του Ελλάδα, αποτυπώνεται στο ποίημά του “Impression de voyage”, το οποίο λέγεται ότι έγραψε εν πλω, λίγο πριν πατήσει το πόδι του στο Κατάκολο. Μεταφρασμένο στα Ελληνικά, το ποίημα έχει ως εξής:

Ζαφείρινη είναι η θάλασσα κι ο ουρανός ομοιάζει
να καίγεται, ως οπάλινος εις τον αγέρα λίθος. 
'Εχουν υψώσει τα πανιά · πρίμος φυσάει αγέρας 
να Πάμε στης ανατολής τις γαλανές τις χώρες. 
Από την πλώρη την ψηλήν η Ζάκυνθος προβάλλει, 
δάση μικρά μ' ελιόδεντρα, ο βράχος της Ιθάκης, 
οι κόλποι κι η ψηλή κορφή του Λύκαιου χιονισμένη 
και περα οι λουλουδόσπαρτοι λόφοι Της Αρκαδίας. 
Κανένας ήχος! Των πανιών μόνον ακούω το χτύπο 
εις τα κατάρτια, στο πλευρό τα κυματάκια σκάζουν 
και χαρωπά των κοριτσιών γέλια στην πρύμνη επάνω. 
κι όταν ο ήλιος καίγονταν σε μια πανώρια δύση 
και πορφυρός βυθίζονταν στης θάλασσας τα βάθη, 
επάτησα, τέλος, κι εγώ το χώμα της Ελλάδος!

Κατάκολο - OW 

(Μετάφραση: Στέφανος Λεύκης)