Ο ποιητής των στίχων

«Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι’ άγρια μέντα, κάτω από το χάρτινο το φεγγαράκι, εκεί έλα πάρε μου τη λύπη μικρή Ραλλού.

Κι αν δε με βρεις, θα κάθομαι κάθε μεσημέρι στης Ακρόπολης τα μέρη. Έλα και σώσε με σαν Παναγία των Πατησίων, σα μάγισσα του νου. Μη μου πεις τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα. Πες μου ένα παραμύθι σαν του Κεμάλ, όμορφο κι ανατολίτικο. Ψιθύρισε μου για την Περιμπανού, γιατί μπλέχτηκα στα βρόχια του διχτιού και ψάχνω δρόμο για να βγω…».

Η διαφορά του Νίκου Γκάτσου με τους υπόλοιπους στιχουργούς είναι ότι ποτέ δεν έγραψε απλώς στίχους, αλλά μάλλον μουσικά ποιήματα. Με εξαίρεση την «Αμοργό», μνημειώδες ποιητικό έργο του ελληνικού υπερρεαλισμού –για το οποίο λέγεται μάλιστα ότι γράφτηκε μέσα σε μία νύχτα με «αυτόματη γραφή», στα πρότυπα της σχολής των Σουρεαλιστών–, ο Γκάτσος αφιερώθηκε εξ’ ολοκλήρου στη συγγραφή μικρών στιχουργικών θαυμάτων. Λόγια που πέφτουν στο χαρτί σαν μέλι, αργά και με απέριττη φυσικότητα. Μικρές σταγόνες που μέσα τους κυλάει η μουσική, με παύσεις, με παρεστιγμένα, με μισά και όγδοα. Η μουσική είναι εκεί από πριν, στη μελωδία του στίχου ο οποίος ξέρει τον ρόλο του. Γνωρίζει γιατί γεννήθηκε και ποιον υπηρετεί. Υπό αυτή την έννοια, ο Γκάτσος μοιάζει περισσότερο με συνθέτη, αλλά του λόγου. Είναι βέβαια και αυτή η διαβολεμένη ικανότητά του να συμπυκνώνει φαρδιά νοήματα μέσα σε λίγες μόνο λέξεις. Ένας «Λάκωνας» γεωμέτρης που ωστόσο δεν είναι ποτέ λακωνικός, αφού διαλέγει μόνο όσα χρειάζεται και αφήνει τα υπόλοιπα στην άκρη, ως ακατάλληλα για την περίσταση.          

Για μέρα εξόδου ο Γκάτσος «διάλεξε» τη 12η Μάη του 92΄. Την εποχή που η Περσεφόνη ανεβαίνει από τον Άδη για να ζήσει τον σύγχρονο εφιάλτη της, αυτός έπαιρνε ευδιάθετος τον δρόμο της επιστροφής, κατεβαίνοντας με ηρεμία τα σκαλιά που θα τον οδηγούσαν στη μεγάλη συντροφιά των ποιητών. Πώς να μην ήταν χαρούμενος; Πώς να μην ήταν ευτυχισμένος;     

ο Λουκάς και ο Σόλων