Τα «χνάρια» της Μελίνας Μερκούρη στην Ηλεία

Μάρτιος 1994 – Μάρτιος 2014: Είκοσι χρόνια από τον θάνατο της «τελευταίας Ελληνίδας θεάς»

Τα μεγάλα έργα στο νομό που φέρουν τη σφραγίδα της

Του Χρήστου Βορλόκα

Αν η Μελίνα Μερκούρη δεν «λύγιζε» από την αρρώστια της τον Μάρτη του 1994, η σφραγίδα της σε έργα πολιτισμού στην Ηλεία θα ήταν πολύ πιο έντονη, όπως είχε εκμυστηρευτεί σε ανύποπτο χρόνο στον γράφοντα ένας από τους ανθρώπους που αγωνίστηκαν μαζί και συμπορεύτηκαν στην πολιτική, ο αείμνηστος υπουργός Γιάννης Σκουλαρίκης.

 

Ήταν Κυριακή 6 Μαρτίου 1994 όταν η Μελίνα, μετά από άνιση μάχη με τον καρκίνο, στο νοσοκομείο «Memorial» της Νέας Υόρκης, «πέταξε» στην αιωνιότητα. Σήμερα, είκοσι χρόνια μετά, αρκούν μόνο τρία μεγάλα έργα πολιτισμού στο νομό Ηλείας για να αντιληφθεί κανείς ότι η Μελίνα των αγώνων, η πρωτοπόρα και ένθερμη διεκδικήτρια της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα, άφησε το δικό της ανεξίτηλο στίγμα και στα πολιτιστικά πράγματα του τόπου μας. Η «Πρωινή» φέρνει στο προσκήνιο σήμερα αυτή τη διακριτική όσο και ουσιαστική προσφοράς της Μελίνας Μερκούρη στην Ηλεία, μια προσφορά που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στο ευρύ κοινό.

Η σωτηρία του Επικούριου Απόλλωνα

Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες στην περιοχή του ναού του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες, ανάμεσα Ανδρίτσαινα και Φιγαλεία, με το έντονο κρύο και τα χιόνια τον χειμώνα είχαν σαν αποτέλεσμα τη μεγάλη καταπόνηση του μνημείου που συγκαταλέγεται στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Η σωτηρία του ναού, έγινε πράξη με απόφαση της τότε υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη. Συγκεκριμένα το 1982 έγινε στο υπουργείο Πολιτισμού η ανασύσταση της επιτροπής συντήρησης του ναού του Επικούριου Απόλλωνα η οποία είχε συσταθεί το 1975 αλλά είχε αδρανοποιηθεί. Σχεδόν αμέσως μετά την ανασύσταση της επιτροπής άρχισε συστηματικά το πολύ δύσκολο και απαιτητικό έργο συντήρησης, αναστήλωσης και αποκατάστασης του μνημείου, το οποίο συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Η Μελίνα Μερκούρη έβαλε την υπογραφή της και για το έργο προστασίας του ναού από τις επιδράσεις των καιρικών φαινομένων, έτσι το 1987 πραγματοποιήθηκε η κατασκευή του ειδικού στεγάστρου το οποίο υφίσταται και σήμερα, ενώ προβλέπεται να απομακρυνθεί όταν θα έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες.    

Στο μουσείο της Ολυμπίας

Μια μόνο φορά στη θητεία της ως υπουργός Πολιτισμού η Μελίνα Μερκούρη είχε επισκεφθεί την Ολυμπία, στις 7 Φεβρουαρίου 1982, ημέρα Κυριακή. Ήταν ωστόσο μια ξεχωριστή και λαμπερή παρουσία που έμεινε για πολλά χρόνια στη μνήμη όσων την συνάντησαν εκεί. Τότε, έκοψε την κορδέλα των εγκαινίων στο νέο αρχαιολογικό μουσείο της Ολυμπίας, παρουσία μεγάλων προσωπικοτήτων του πνεύματος και της τέχνης, όπως ο κορυφαίος ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, ο ακαδημαϊκός και μετέπειτα πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών καθηγητής Μιχαήλ Σακελαρίου, οι πανεπιστημιακοί καθηγητές αρχιτεκτονικής Σόλων Κυδωνιάτης και Μανόλης Κορρές, ο σκηνοθέτης και σύντροφος της Μελίνας Ζυλ Ντασέν, ο γενικός έφορος αρχαιοτήτων Νίκος Γιαλούρης κ.α. Παρουσία του τότε υπουργού Δημόσιας Τάξης Γιάννη Σκουλαρίκη και του τότε υφυπουργού Οικονομικών Δημήτρη Γεωργακόπουλου, η Μελίνα εγκαινίασε το μουσείο και επιθεώρησε τη νέα έκθεση των αρχαίων ευρημάτων.

Στην ομιλία της, τότε, η Μελίνα Μερκούρη είχε κάνει κάποιο λογοπαίγνιο για το άβατο της Ολυμπίας στις γυναίκες κατά την αρχαιότητα, λέγοντας: «Ο αρχαίος νόμος, απαγόρευε σ’ όλες τις παντρεμένες γυναίκες, εκτός από την ιέρεια της θεάς Δήμητρας, να μπουν στην Άλτη κατά την περίοδο των αγώνων. 1589 χρόνια μετά την κατάργησή τους, η μοίρα το ’φερε μια παντρεμένη γυναίκα να είναι υπουργός Πολιτισμού της Ελληνικής κυβέρνησης και με την ιδιότητα αυτή να εγκαινιάζει σήμερα το έργο αυτό που βρίσκεται κάτω από την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας. Θέλω να πιστεύω ότι το πνεύμα των προγόνων μας, αυτό το ευέλικτο και πάντα προσαρμοσμένο στις συνθήκες των καιρών πνεύμα, δεν θα αισθάνεται προσβεβλημένο. Προσωπικά αισθάνομαι τιμή και συγκίνηση…».

Η Μελίνα Μερκούρη έφυγε τότε από την Ολυμπία, δίνοντας την υπόσχεση ότι θα μεριμνήσει για την ολοκλήρωση της έκθεσης, χρηματοδοτώντας και την αποκατάσταση του περίφημου αγάλματος της Νίκης του Παιωνίου, το οποίο παρέμεινε για μερικά ακόμη χρόνια στο παλαιό μουσείο μέχρι να αποκατασταθεί. Φυσικά δεν στάθηκε μόνο σ’ αυτό, αφού χρηματοδότησε την συνέχιση του ανασκαφικού έργου τόσο στην Ολυμπία όσο και στην Αρχαία Ήλιδα (με την επιμέλεια του Ν. Γιαλούρη), η οποία άρχισε σιγά - σιγά να αναδεικνύεται σε σημαντικό αρχαιολογικό χώρο. Η χρηματοδότηση συνέχισης των ανασκαφών αποτελεί μια καθοριστική πολιτική πράξη της Μελίνας, καθώς σημαντικά ακόμη ευρήματα, όπως τμήμα της κνήμης του Απόλλωνα από το δυτικό αέτωμα του ναού του Δία, πήραν τη θέση τους στο μουσείο.

Το θέατρο «Απόλλων» του Πύργου

Εγκαταλελειμμένο από το 1960, το δημοτικό θέατρο «Απόλλων» του Πύργου, κτίσμα του 19^ου αιώνα, κρίθηκε διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού με απόφαση της Μελίνας Μερκούρη. Ο τότε δήμαρχος Πύργου, ο αείμνηστος  Μιχάλης Ξυστρής, είχε δημόσια δηλώσει ότι χωρίς την καθοριστική στάση της Μελίνας Μερκούρη το αρχιτεκτονικό στολίδι του Πύργου που σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλερ θα έμενε μισοερειπωμένο. Παρά την έλλειψη κονδυλίων τότε, η Μελίνα έδωσε την υπόσχεσή της στον Μιχάλη Ξυστρή, σε κατ’ ιδίαν συνάντηση μαζί του, ότι θα χρηματοδοτήσει αρχικά το έργο στερέωσης του θεάτρου, ώστε αυτό να μην καταρρεύσει. Η ίδια, η οποία λάτρευε καθετί που είχε σχέση με το θέατρο, ενέκρινε την οριστική μελέτη το 1987 και αμέσως άρχισαν οι εργασίες. Η όλη εργολαβία περιελάμβανε επίσης, με βάση τη μελέτη του αρχιτέκτονα Γιάννη Πετρόπουλου, την προσθήκη του φουαγιέ και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Για την χρηματοδότηση του έργου αξιοποιήθηκαν διάφορα ευρωπαϊκά προγράμματα και το συνολικό κόστος έφτασε τα 177 εκατ. δραχμές.

Φυσικά δεν έλειψαν και άλλα μικρότερα έργα με τη «σφραγίδα» της Μελίνας, όπως αποκατάσταση βυζαντινών μνημείων (Ελεούσα και Παναγία Καθολική), που είχαν υποστεί ζημιές από τους σεισμούς του 1988 στο Βαρθολομιό, έργα ανάδειξης και σήμανσης μικρότερων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, κ.α. Ακόμη στάθηκε στο πλευρό της Ολυμπίας, στον αγώνα κατά της εμπορευματοποίησης της Ολυμπιακής Φλόγας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1984 στο Λος Άντζελες, ενώ στήριξε οικονομικά δεκάδες πολιτιστικούς συλλόγους της Ηλείας.

Ρίγη συγκίνησης με τον χαμό της…

Στο άκουσμα του θανάτου της Μελίνας Μερκούρη, μια εικοσαετία πριν, οι Ηλείοι ένιωσαν ιδιαίτερη συγκίνηση. Σχεδόν όλα τα δημοτικά συμβούλια του νομού, σε κλίμα συγκινησιακά φορτισμένο τήρησαν ενός λεπτού σιγή και ενέκριναν ψηφίσματα στη μνήμη της Μελίνας.

Για μέρες η «Πρωινή» δημοσίευε, μετά τον θάνατό της, ψηφίσματα και συλλυπητήρια τηλεγραφήματα από φορείς της Ηλείας. Κάποιοι πολίτες δημοσίευαν ποιήματα που έγραψαν για να αποχαιρετήσουν την δυναμική πολιτικό και καλλιτέχνιδα. Αρκετοί ήταν οι πολιτιστικοί σύλλογοι του νομού που με ψηφίσματά τους προσέφεραν αντί στεφάνων χρήματα για το μεγάλο όραμα της Μελίνας, την ανέγερση του νέου μουσείου της Ακρόπολης. Το γεγονός ότι σήμερα συζητείται διεθνώς και μάλιστα έντονα το ζήτημα που η ίδια ήγειρε, αυτό της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα, αποδεικνύει ότι η Μελίνα Μερκούρη δίκαια ασκούσε τόσο μεγάλη επιρροή στον Ελληνικό λαό και ορθώς υπήρξε μια μεγάλη μορφή της σύγχρονης πολιτικής αλλά και πολιτιστικής ζωής της Ελλάδας.

Η πολιτική ιστορία της χώρας μας είναι βέβαιο ότι θα της δώσει μια εξέχουσα θέση στις σελίδες της, ως μια δυναμική προσωπικότητα με τεράστια προσφορά στον πολιτισμό μας.