Τα σκουπίδια δεν είναι αυτό που νομίζουμε

Αν οι πολίτες έπαιρναν στα χέρια τους το θέμα της διαχείρισης στερεών αποβλήτων…
Αποτελούν σημαντική πηγή ανάκτησης πρώτων υλών με μεγάλα οικονομικά οφέλη

Του Χρήστου Βορλόκα

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 που άρχισε συστηματικά η προσπάθεια για λύση του προβλήματος διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στην Ηλεία υπήρξαν λάθη και παραλείψεις που αν αποφεύγονταν, ίσως σήμερα η κατάσταση να μην είχε φτάσει σε τόσο μεγάλο αδιέξοδο. Για τα λάθη και τις παραλείψεις αυτές οι ευθύνες βαρύνουν τους αιρετούς που κάθε φορά είχαν στα χέρια τους τη «βόμβα» των σκουπιδιών, αλλά και το κεντρικό κράτος, το οποίο ακολουθούσε έτσι κι αλλιώς μια καταστροφική πορεία, όπως φάνηκε από την εξέλιξη της εθνικής μας οικονομίας.

Περιβαλλοντολόγοι και επιστήμονες που ασχολούνται με θέματα σχετικά με τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων υποστηρίζουν ότι θα αρκούσε μόνο μια πλήρης και στοχευμένη καμπάνια ενημέρωσης του κόσμου πάνω στα ζητήματα αυτά για να αποφευχθούν τα προβλήματα που όλοι μας έχουμε ζήσει κατά καιρούς. Ταυτόχρονα, κρίσιμος αποδεικνύεται ο αποκλεισμός ενός ενεργού ρόλου όλων των πολιτών πάνω σ’ αυτό το θέμα, όταν σε χώρες με προηγμένη αντίληψη στη διαχείριση στερεών αποβλήτων, ο πολίτης αποτελεί ένα σημαντικό, αν όχι το σημαντικότερο σημείο αναφοράς στις σύγχρονες μεθόδους που εφαρμόζονται. Η ενεργοποίηση των πολιτών και η συμμετοχή τους στην αλυσίδα διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στην Ηλεία θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος της λύσης του προβλήματος που ταλανίζει το νομό εδώ και μια τουλάχιστον εικοσαετία.  

Στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Ηλεία, όπου η ανακύκλωση δεν έχει περισσότερα από τρία χρόνια «ζωής», ο πολίτης δεν αποτέλεσε ποτέ κυρίαρχο μέρος της αλυσίδας διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Στην εφαρμογή της ανακύκλωσης ο πολίτης συμμετέχει με περιορισμένο ρόλο, καθώς η διαδικασία αυτή γίνεται χωρίς διαχωρισμό υλικών στην πηγή τους (μέταλλο, πλαστικό, γυαλί, χαρτί) όπως γίνεται σε πολλές χώρες. Ακόμη και στον τελικό σχεδιασμό που έχει αρχίσει να υλοποιείται, δεν υπάρχει σαφής αναφορά στον ενεργό ρόλο του κάθε πολίτη ξεχωριστά, καθώς όλα ανάγονται στην τεχνολογία και μόνο. Άγνωστη και ακατανόητη έννοια για τη μεγάλη πλειοψηφία των Ηλείων είναι η κομποστοποίηση, διαδικασία που αποτελεί ρουτίνα εδώ και αρκετά χρόνια σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

Υπάρχουν χώρες όπου το ποσοστό ανάκτησης υλικών από τα οικιακά απορρίμματα, είτε μέσω της ανακύκλωσης είτε μέσω της κομποστοποίησης, είναι τόσο μεγάλο, ώστε αυτό που μένει για τους ΧΥΤΥ είναι γύρω στο 10% του αρχικού όγκου στερεών αποβλήτων. Τα απορρίμματα στις χώρες αυτές αντιμετωπίζονται όχι ως ένα βάρος που όλοι θέλουν να το ξεφορτωθούν όπως – όπως, αλλά ως μια σημαντική πηγή ανάκτησης πρώτων υλών. Για κάθε προϊόν που αγοράζουμε, ένα μέρος της αξίας που πληρώνουμε αφορά την ανακύκλωσή του. Όταν λοιπόν αποφασίζουμε να πετάξουμε το αλουμινένιο κουτάκι αναψυκτικού, πόσοι από εμάς συνειδητοποιούμε ότι αυτό το έχουμε πληρώσει και την αξία του θα την καρπωθούν αυτοί που ασχολούνται με την ανακύκλωση;

Η Λακωνική πρόταση

Όχι ιδιαίτερα μακριά από την Ηλεία, στο νομό Λακωνίας, συντελείται μια μικρή επανάσταση στον τρόπο διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Πρωταγωνιστές δεν είναι οι αιρετοί ή κάποιοι εργολάβοι, αλλά οι ίδιοι οι πολίτες. Μια ανώνυμη εταιρία κατά τα πρότυπα των εταιριών λαϊκής βάσης αλλά με σύγχρονη οργανωτική δομή και λειτουργία, έχει κάνει πράξη τη συμμετοχή χιλιάδων πολιτών στη διαδικασία διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Μέτοχοι της εταιρίας είναι οι ίδιοι οι δημότες. Η στρατηγική που ακολουθεί είναι η διαλογή των απορριμμάτων στην πηγή, η παραγωγή βιοαερίου από τα οργανικά και φυσικά κόμποστ, καθώς και η εκμετάλλευση με επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση των κύριων υλικών, όπως χαρτιού, πλαστικών, γυαλιού, μετάλλων και τηγανελαίων. 

Ο κάθε ενημερωμένος δημότης, δημιουργεί - παράγει καθημερινά διαλεγμένα απορρίμματα, με μια συγκεκριμένη και αποδεκτή μέθοδο, τη διαλογή στην πηγή. Αυτά τα απορρίμματα είναι πλέον συγκεκριμένα προϊόντα, με όνομα και ταυτότητα, όπως: 

α) τα οργανικά

β) το χαρτί και χαρτόνι

γ) τα διαφορετικής ποιότητας και κλάσης πλαστικά

δ) το διαφορετικής απόχρωσης γυαλί

ε) τα διάφορα μέταλλα

στ) το ξύλο

Οι πρώτες πέντε κατηγορίες των απορριμμάτων (δηλ. οργανικά, χαρτί, πλαστικά, γυαλί και μέταλλο) είναι υποχρεωτικό να διαχωρίζονται από το έτος 2015 (Ευρωπαϊκή Οδηγία 98/2008). Η ανάγκη για βελτίωση των υπαρχόντων και εν λειτουργία συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης, για άλλα ανακτήσιμα υλικά (τηγανέλαια, μπαταρίες, φάρμακα, ηλεκτρονικές και άλλες ηλεκτρικές συσκευές, έπιπλα, αδρανή, κλπ.), με διάσπαρτα σημεία συγκέντρωσης, είναι επιβεβλημένη.
Η συμμετοχή του κάθε δημότη σε μια πολυμετοχική, λαϊκής – κοινωνικής βάσης εταιρεία, του δίνει τη λύση στην ανταπόδοση του καθημερινού του έργου και διέξοδο στα ερωτήματα του για οικονομική διαφάνεια, διοικητικό έλεγχο, άμεση ανταπόκριση στα ερωτήματα του, αίσθηση άμεσης οικονομικής ανταπόδοσης και άμεση απάντηση στις τυχόν απορίες του. Επίσης προάγει τον υγιή ανταγωνισμό και ο καθένας αναγνωρίζει την πραγματική αξία των απορριμμάτων του σε οικονομικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη από τη συμμετοχή του δημότη στην εταιρεία λαϊκής –κοινωνικής βάσης παραμένουν και έχουν άμεσο αντίκτυπο στην οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου του.

Πόσο κοστίζει η μηχανική διαχείριση

Αν ξεκινήσει η λειτουργία του εργοστασίου ενεργειακής αξιοποίησης στην «Τριανταφυλλιά», σύμφωνα με τη σχετική σύμβαση, η ποσότητα στερεών αποβλήτων που θα εισέρχεται εκεί σε ετήσια βάση υπολογίζεται στους 100.000 τόνους. Με βάση την αρχή ότι κάθε πολίτης παράγει ετησίως μισό τόνο σκουπιδιών, οι 160.000 Ηλείοι δεν πρόκειται να ξεπεράσουν ποτέ τους 80.000 τόνους. Αν υπολογίσουμε και το έντονο δημογραφικό πρόβλημα του νομού (από το 2001 μέχρι το 2011 «χάθηκαν» 30.000 άτομα) δεν μοιάζει καθόλου απίθανο το ενδεχόμενο στην επόμενη απογραφή να είμαστε στην Ηλεία ακόμη και 130.000 άνθρωποι, πράγμα που σημαίνει ότι η μέγιστη ποσότητα στερεών αποβλήτων δεν θα είναι μεγαλύτερη από 65.000 τόνοι. Και όλα αυτά στην περίπτωση που δεν υπάρξει καθόλου διαχωρισμός των απορριμμάτων στην πηγή τους, πλην της ανακύκλωσης που ισχύει.

Στα εργοστάσια ενεργειακής αξιοποίησης το κόστος υπολογίζεται στα 200€ ανά τόνο απορριμμάτων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο κάθε πολίτης που παράγει μισό τόνο σκουπίδια ανά έτος θα επιβαρυνθεί με 100€ ετησίως. Δηλαδή μια τετραμελής οικογένεια θα πληρώνει 400€ ετησίως, ενώ σήμερα σε περιοχές που λειτουργούν ΧΥΤΑ πληρώνει περίπου το ένα δέκατο του παραπάνω ποσού. Αν δηλαδή είχαμε έναν ΧΥΤΑ στην Ηλεία, το κόστος μεταφοράς των στερεών αποβλήτων εκεί θα ήταν μόνο 10-15€ ανά τόνο. Σε μια χώρα που πλήττεται από την ύφεση και οι πολίτες στενάζουν υπό το βάρος των αναγκαστικών εισφορών, τέτοια ποσά ισοδυναμούν με «αγχόνη» για τα νοικοκυριά.
Ένα ακόμη λάθος που κάνουμε είναι να θεωρούμε δεδομένη την επιτυχία ενός εργοστασίου και απλά να λέμε ότι σε ένα ή δύο χρόνια θα έχουμε τη λύση. Η περίπτωση του εργοστάσιου βιοξήρανσης στο Ηράκλειο Κρήτης μας προτρέπει να βάλουμε αρκετό νερό στο «κρασί» μας. Το εργοστάσιο επεξεργαζόταν στερεά απόβλητα και παρήγαγε ένα καύσιμο υλικό από πλαστικό, χαρτί και οργανικά κατάλοιπα (SRF) που προορίζεται για καύση. Η επένδυση αποδείχθηκε ακριβή και άστοχη, αφού τα υλικά που παρήγαγε τελικά κατέληγαν σε χωματερές. Κανείς δεν προδικάζει κι εδώ στην Ηλεία την επιτυχία της επιλεγμένης μεθόδου.

 

Γιατί οι πολίτες έμειναν «απέξω»…

Η «επέλαση» ιδιωτών στην υπόθεση διαχείρισης στερεών αποβλήτων συνοδεύεται και από ψιθύρους ή ανοιχτές καταγγελίες για άγρια κερδοσκοπία πάνω σ’ ένα ζήτημα που θα έπρεπε να αποτελεί αποκλειστικά υπόθεση της αυτοδιοίκησης και των τοπικών κοινωνιών. Συχνά ξεσπούν και σκάνδαλα με επίκεντρο τα σκουπίδια ενώ ακόμη και η Μαφία έχει απλώσει τα «πλοκάμια» της στη διαχείριση στερεών αποβλήτων.

Εργολάβοι στη Γερμανία το 2002 έστελναν χρήματα στα γραφεία του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος για να εξασφαλίσουν τη συναίνεση για κατασκευή εργοστασίων διαχείρισης απορριμμάτων. Αλλά και τη δεκαετία του 80 αμερικανικές εταιρίες όπως η Waste Management καταδικάστηκαν για τη δημιουργία τραστ για τον έλεγχο των σκουπιδιών. Στην Αίγυπτο οι Ζαμπαλίν, χριστιανοί κόπτες που για δεκαετίες ασχολούνται βιοποριστικά με την ανακύκλωση, είναι η καλύτερη απόδειξη ότι τα σκουπίδια στα χέρια των πολιτών ωφελούν πολλαπλώς. Η κυβέρνηση της Αιγύπτου, αφού ξεπούλησε τη διαχείριση των απορριμμάτων στις πολυεθνικές, διαπίστωσε ότι η ανακύκλωση που έκαναν οι Ζαμπαλίν ήταν πολύ πιο επιτυχημένη από οποιαδήποτε εταιρία, καθώς έφτανε μέχρι και το 80%.

Κάποιοι όμως και στην Ελλάδα δεν θέλουν να περάσει στους πολίτες η διαχείριση των σκουπιδιών. Αυτό, ίσως θα πρέπει να μας προβληματίσει δεόντως…